احتمالا برای همه ما پیش آمده است که در موقعیتی قرار گرفته ایم که خشمگین و برافروخته شده ایم، دلمان میخواسته که مودبانه اعتراض کنیم و یا واکنشی درست به نشانه ناراحتی نشان دهیم؛ اما در نهایت اضطرابی ما را فراگرفته و از این کار خودداری کردیم و به گونه ای عمل کرده ایم که انگار چیزی نشده است. چرا احساساتمان را بروز ندادیم؟ ترس و نگرانی از چه چیزی ما را به چنین واکنشی کشانده است؟ چه اتفاقی در این لحظه می افتد؟ ذهن ما در آن چندثانیه چگونه عمل میکند و این واکنشها از کجا می آید؟
اصلا آیا کار درستی است؟ آیا بهتر نیست در مواقعی که احساس ناخوشایند و شدیدی بر ما غالب شده است، یاد بگیریم که آن را به درستی بروز دهیم؟
در ادامه به یکی از تحلیل ها و دلایل این پدیده اشاره میکنیم:
مثلث تعارض (Conflict Triangle) یک مفهوم در روانشناسی پویشی است که برای توضیح تعاملات و پویایی‌های درونی انسان به‌کار می‌رود. این مفهوم به‌ویژه در روش روان‌درمانی پویشی کوتاه‌مدت (ISTDP)، روشی که توسط یک روانشناس ایرانی الاصل ساکن کانادا به نام مرحوم دکتر حبیب دوانلو (Habib Davanloo) معرفی شده، به‌طور گسترده در تحلیل تعارضات روانی استفاده می‌شود.
احساساتی که ما به عنوان حس بنیادی در نظر می گیریم، به دلیل ضربه های روحی و روانی که در دوران کودکی به شخص وارد می شوند، با اضطراب هم سو می گردند. این اضطراب ها، سبب فعالسازی واکنش هایی در ذهن و رفتار می شوند که از آن ها با عنوان دفاع یاد می شود؛ مکانیسم های دفاعی، برخورد سازنده را با حقایق سنگین و درد آور زندگی غیرممکن می کنند. در صورت استفاده تکرار شونده و فاقد تناسب از این مکانیسم های دفاعی، مشکلات روانشناختی در انسان بروز پیدا می کند. تعارضی که به این شکل در رابطه های مختلف خود را نمایان می کند، به عنوان مثلث شخص، یعنی رابطه های مهم سابق، حال و رابطه ی درمانی شخص در نظر گرفته می شود (نیما قربانی، کتاب “از خط تا مثلث تعارض“)
مثلث تعارض یکی از ابزارهای مفهومی قدرتمند در روانشناسی پویشی است که به ما کمک میکند ریشه بسیاری از مشکلات هیجانی و رفتاری را بهتر درک کنیم. برای توضیح بیشتر، بیایید هر بخش از مثلث تعارض را دقیق‌تر بررسی کنیم:
ویژگی‌ها:
مثال: فردی ممکن است نسبت به والدینش خشم داشته باشد، اما چون در کودکی ابراز خشم “غیرمجاز” بوده، این احساس در او سرکوب شده است.
ویژگی‌ها:
مثال: شخصی که خشم سرکوب‌شده دارد، ممکن است هنگام مواجهه با والدینش احساس اضطراب کند، بدون اینکه بداند دلیل این اضطراب خشم سرکوب‌شده است.
ویژگی‌ها:
روابط بین اجزا
هدف مثلث تعارض در درمان
مثلث تعارض در روان‌درمانی پویشی ابزاری برای کمک به بیمار است تا چرخه ناسالم احساس، اضطراب و دفاع را بشکند. مراحل کلی درمان عبارتند از:
مثال کامل از یک چرخه تعارض
فردی که در یک رابطه عاشقانه است، احساس خشم به شریک زندگی خود را تجربه میکند. چون این خشم را غیرقابل‌قبول می‌داند:
در درمان، فرد یاد می‌گیرد که این خشم را به‌عنوان یک احساس طبیعی بپذیرد، اضطراب خود را کنترل کند و بدون استفاده از دفاع‌های ناسازگارانه با شریک خود صحبت کند.
اکنون میتوان برخی تجربیات واقعی که در زندگی خیلی از ما ممکن است رخ دهد را به عنوان مثال مرور کنیم:
موقعیت: یک فرد بالغ در خانه والدین خود زندگی میکند و به‌طور مداوم با مادرش به دلیل روش‌های تربیتی‌اش دچار تنش می‌شود.
این فرد می بایست یاد بگیرد که خشم خود را به‌طور مستقیم اما با کلمات مناسب بیان کند و از دفاع‌هایی مانند اجتناب از مواجهه یا انکار احساسات خود استفاده نکند.
2. اختلاف در محیط کاری
موقعیت: یک فرد در محل کار با همکارش درگیر می‌شود، زیرا همکارش همیشه از او خواسته‌های غیرمنصفانه‌ای دارد. این فرد به‌دلیل نگرانی از دست دادن شغل، تمایلی به ابراز نارضایتی از همکارش ندارد.
این فرد می بایست بیاموزد که احساسات خود را شفاف با همکارش بیان کند و از راه‌های سازنده مانند مذاکره یا درخواست حمایت از مدیر استفاده کند.
3. اضطراب اجتماعی
موقعیت: یک فرد در موقعیتهای اجتماعی دچار اضطراب می‌شود و نمی‌تواند در جمع‌های بزرگ راحت باشد.
این فرد می بایست با کمک درمانگر یاد بگیرد که اضطراب اجتماعی خود را مدیریت کند و به‌جای استفاده از مکانیسم‌های دفاعی، با دیگران به‌طور طبیعی ارتباط برقرار کند. همچنین، او می‌تواند بفهمد که ترس از قضاوت اغلب بی‌اساس است و خود را در مواجهه با آن احساسات راحت‌تر کند.
4. احساس گناه در روابط عاطفی
موقعیت: یک فرد در یک رابطه عاشقانه است و از بابت تصمیمات شریک زندگی‌اش احساس ناراحتی میکند، اما نمی‌خواهد رابطه را تمام کند.
چنین فردی می‌آموزد که بدون ترس از عواقب، احساسات و نیازهای خود را به شریک زندگی‌اش بیان کند و رابطه‌ای با احترام متقابل و شفاف ایجاد کند.
5. خشم در روابط دوستی
موقعیت: یک فرد در یک رابطه دوستی احساس میکند که دوستش همیشه او را نادیده می‌گیرد و در موقعیتهای مهم از او حمایت نمی‌کند.
چنین فردی می‌آموزد که احساسات خود را به‌طور شفاف و با احترام بیان کند و از دفاع‌های ناسازگارانه مانند بی‌اعتنایی یا سکوت طولانی استفاده نکند.
برای آشنایی بیشتر با این مفهوم، میتوانید به این کتاب مراجعه کنید: کتاب «از خط تا مثلث تعارض»، دکتر نیما قربانی، انتشارات بینش نو.
در یادداشتهای بعدی تلاش خواهیم کرد تا چنین موقعیتهایی را با نظریات دیگر روانشناسی نیز تحلیل کنیم و مخصوصا در زمینه چگونگی مواجهه با هیجانات منفی و یا شناخت مکانیسم های دفاعی مان، یادداشتهای جذابی را منتشر کنیم. حتما صفحه مجله پرشین تراپیست را دنبال کنید!
اگر به هر دلیلی در یکی از موقعیتهای ناخوشایند فوق قراردارید و احساس میکنید که به خوبی نتوانسته اید واکنش متناسب و شفافی بدهید، میتوانید از درمانگران ما استفاده کنید و با رزرو وقت از مشاوران برجسته پرشین تراپیست، مشکل خود را با آنها در میان بگذارید.
#مثلث_تعارض ، #اضطراب ، #مکانیزهای_دفاعی ، #روان_پویشی
