- اخبار, روانپزشکی
- persiantherapist
- 7 دقیقه
مارک تواین گفته است: “سن موضوعی مربوط به ذهن در برابر ماده است. اگر برایتان مهم نباشد، اهمیتی ندارد”.
وقتی صحبت از سلامت مغز می‌شود، اهمیت دادن واقعاً مهم است. شاید باورش سخت باشد، اما پس از ۳۰ سالگی، حجم مغز ما شروع به کاهش میکند. برخی از عملکردهای مغزی، مانند حافظه، توانایی پردازش اطلاعات و آگاهی فضایی، ممکن است با افزایش سن کاهش یابند. با این حال، مهارت‌های کلامی و استدلال انتزاعی می‌توانند بهبود یابند. دانشمندان در حال کشف اطلاعات بیشتری درباره تغییرات مغز در طول زمان هستند، و خبر خوب این است که اقداماتی وجود دارد که میتوانید برای جلوگیری از این زوال اجتناب‌ناپذیر انجام دهید.
علم پشت پرده پیری مغز
در دوران نوزادی و کودکی، مغز ما در هر ثانیه بیش از یک میلیون اتصال جدید ایجاد میکند. وقتی یک پدربزرگ یا مادربزرگ با نوه خردسالش تعامل دارم، تقریباً می‌تواند این اتفاق را ببیند! انگار چرخ‌های ذهن او دائماً در حال چرخش هستند. زمانی که کودکان به سن ۶ سالگی می‌رسند، هم‌زمان با ورود به کلاس اول، مغزشان تقریباً به ۹۰٪ از حجم نهایی خود در بزرگسالی رسیده است.
از دهه ۳۰ زندگی، حجم و وزن مغز ما به تدریج کاهش می‌یابد، و این کاهش در ناحیه قشر پیش‌پیشانی و هیپوکامپوس چشمگیرتر است. این بخش‌ها مسئول حافظه، تصمیم‌گیری و کنترل اجرایی هستند. تغییرات نورو‌شیمیایی نیز با افزایش سن مرتبط هستند. انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند سروتونین، دوپامین و نوراپی‌نفرین به‌مرور زمان کاهش می‌یابند. تحقیقات نشان داده است که مغز افراد مسن‌تر میزان کمتری دوپامین تولید میکند و مطالعه‌ای که بر مغز افراد ۶۰ و ۷۰ ساله انجام شد، نشان داد که میزان سروتونین قابل اندازه‌گیری در آن‌ها کمتر است. برخی از افراد دچار تجمع پروتئین‌هایی می‌شوند که تصور می‌شود در ایجاد بیماری‌های نورودژنراتیو (تحلیل‌برنده عصبی) نقش دارند. در بیماران مبتلا به آلزایمر، سطوح غیرطبیعی پروتئین تاو (Tau) منجر به ایجاد گره‌های درهم‌تنیده و در نهایت کاهش عملکرد شناختی می‌شود.
عوامل مختلفی می‌توانند بر میزان و شدت کوچک شدن مغز تأثیر بگذارند. عوامل ژنتیکی می‌توانند در بروز بیماری‌های تحلیل‌برنده عصبی مانند آلزایمر یا دیگر اشکال زوال عقل نقش داشته باشند. برخی افراد به‌طور ژنتیکی مستعد این بیماری‌ها هستند، اما سبک زندگی نیز تأثیر بسزایی در کاهش یا افزایش این خطر دارد. ورزش یکی از مهم‌ترین عواملی است که می‌تواند سلامت مغز را حفظ کند. فعالیت بدنی باعث افزایش جریان خون در مغز شده و رشد سلول‌های عصبی جدید را تحریک میکند. در مطالعه‌ای که طی ۱۹ سال در شیکاگو انجام شد، سطح پروتئین تاو در ۱۱۰۰ شرکت‌کننده بررسی شد. افرادی که فعالیت بدنی منظم داشتند، حتی در صورت داشتن سطح بالای پروتئین تاو، روند زوال شناختی کندتری را تجربه کردند. مشخص شد که انجام حداقل دو ساعت و نیم ورزش در هفته می‌تواند سرعت زوال شناختی را تا ۵۸ درصد کاهش دهد. تغذیه نیز نقش مهمی در حفظ سلامت مغز دارد. انجمن قلب آمریکا توصیه میکند که رژیم مدیترانه‌ای، که سرشار از غذاهای گیاهی و چربی‌های سالم است، در برنامه غذایی افراد گنجانده شود. این سبک تغذیه‌ای با کاهش مصرف غذاهای فرآوری‌شده، چربی‌های اشباع‌شده و گوشت قرمز، به حفظ عملکرد مغز کمک کرده و از بروز مشکلات شناختی جلوگیری میکند. از سوی دیگر، مصرف زیاد الکل می‌تواند اثرات مخربی بر سلامت مغز داشته باشد. مطالعات نشان داده‌اند که مصرف بیش از سه نوشیدنی در روز برای زنان و بیش از چهار نوشیدنی برای مردان، نه‌تنها خطر بیماری‌های قلبی و برخی از انواع سرطان را افزایش می‌دهد، بلکه روند کوچک شدن مغز را نیز تسریع میکند.
فعالیت‌های ذهنی نیز تأثیر قابل‌توجهی در کاهش خطر زوال عقل دارند. مطالعه‌ای نشان داده است که افراد مسنی که به فعالیت‌های شناختی مانند مطالعه، بازی‌های فکری یا تعاملات اجتماعی می‌پردازند، به‌طور متوسط تا پنج سال دیرتر از سایرین دچار زوال عقل می‌شوند. سیگار کشیدن یکی دیگر از عواملی است که روند پیری مغز را تسریع میکند. محققان دریافته‌اند که مصرف دخانیات باعث کاهش غیرقابل‌بازگشت حجم مغز می‌شود و به بیماری‌های قلبی و سرطان نیز دامن می‌زند. خواب کافی نیز نقش حیاتی در حفظ سلامت مغز ایفا میکند. در هنگام خواب، سیستم گلیمفاتیک مواد زائدی را که در طول روز در مغز تجمع یافته‌اند، پاکسازی میکند. این فرایند از تشکیل پروتئین‌های سمی که منجر به زوال عقل می‌شوند، جلوگیری کرده و عملکرد مغز را بهبود می‌بخشد.
بررسی‌های انجام‌شده توسط مؤسسه ملی پیری نشان داده‌اند که افرادی که حداقل چهار مورد از این رفتارهای سالم را در سبک زندگی خود رعایت می‌کنند، ۶۰ درصد کمتر از افرادی که فقط یک یا هیچ‌یک از این عادات را دارند، در معرض خطر ابتلا به آلزایمر قرار می‌گیرند.
تا حدی کوچک شدن مغز، بخش طبیعی از روند پیری است. اما این امر لزوماً منجر به نقص شناختی قابل‌توجه نمی‌شود. بسیاری از افراد تا سال‌های پایانی زندگی، عملکرد شناختی تیز و قوی خود را حفظ می‌کنند، زیرا مغز آن‌ها توانایی چشمگیری برای سازگاری و جبران دارد. این ویژگی به عنوان ذخیره شناختی شناخته می‌شود و توضیح می‌دهد که چرا برخی بزرگسالان پس از آسیب یا بیماری مغزی، به طرز شگفت‌آوری بهبود می‌یابند.
ذخیره شناختی به توانایی مغز در تطبیق و یافتن راه‌های جایگزین برای انجام وظایف اشاره دارد. افرادی که ذخیره شناختی بالاتری دارند، بهتر می‌توانند با تغییرات مرتبط با افزایش سن کنار بیایند و کمتر در معرض زوال شناختی محسوس قرار می‌گیرند. این ظرفیت در طول یک عمر از طریق فعالیت‌های فکری، تحصیلات و تعاملات اجتماعی غنی ایجاد می‌شود. بر اساس تحقیقات دانشکده پزشکی نورث‌وسترن، افراد دارای قدرت شناختی فوق‌العاده افرادی ۸۰ ساله یا بالاتر هستند که عملکرد شناختی آن‌ها مشابه افراد میانسال است. اسکن‌های مغزی این افراد نشان می‌دهد که میزان کاهش حجم مغز آن‌ها کمتر از حد انتظار در این مرحله از زندگی است. به همین دلیل، احتمال ابتلا به زوال عقل در آن‌ها کمتر است. دانشمندانی که این گروه را مطالعه کردند، دریافتند که آن‌ها برخی عادات مشترک دارند، از جمله بسیاری از موارد ذکرشده در بالا. نتیجه‌گیری این پژوهشگران این بود که:
فعال ماندن از نظر جسمی یکی از بهترین کارهایی است که میتوانید برای سلامت خود انجام دهید. علاوه بر افزایش اکسیژن‌رسانی و حفظ توده عضلانی، ورزش منظم به کنترل وزن نیز کمک میکند—خطر ابتلا به آلزایمر در افرادی که شاخص توده بدنی (BMI) بالای ۳۰ دارند، سه برابر بیشتر است.
فعالیت ذهنی به همان اندازه فعالیت بدنی مهم است. خود را به یادگیری چیزی خارج از منطقه راحتی‌تان به چالش بکشید. این کار مغز شما را تحریک و فعال نگه می‌دارد.
روابط اجتماعی قوی برقرار کنید. افراد دارای قدرت شناختی فوق‌العاده، اجتماعی و برون‌گرا هستند. منطقه‌ای از مغز که مسئول حفظ توجه است، در این افراد بزرگ‌تر است و سلول‌های عصبی این بخش در پردازش تعاملات اجتماعی نقش دارند.
افراد دارای قدرت شناختی فوق‌العاده در مصرف الکل اعتدال را رعایت می‌کنند.
واقعیت این است که کوچک شدن مغز پس از ۳۰ سالگی نه یک افسانه است و نه جای نگرانی دارد. برخی تغییرات ساختاری در مغز با افزایش سن اجتناب‌ناپذیر هستند، اما لزوماً منجر به زوال شناختی نمی‌شوند. اتخاذ یک سبک زندگی سالم، فعال ماندن از نظر ذهنی و اجتماعی، می‌تواند سلامت مغز شما را حفظ کند و عملکرد آن را تا سال‌های پایانی زندگی تقویت نماید.
اگر در مورد مغزتان و خطراتی که سلامت روانی شما را تهدید میکند، نگران هستید و نیازمند یک روانپزشک یا رواندرمانگر خوب هستید، میتوانید با رزرو وقت از راهنمایی های روانپزشکان، مشاوران و روانشناسان پرشین تراپیست کمک بگیرید. تیم تخصصی ما همواره برای کمک به شما آمادگی دارد.
منابع اصلی این یادداشت:
Bhandari, Tamara. “Smoking Causes Brain Shrinkage.” WashU Medicine, 12 Dec. 2023.
Budson, Andrew. “Can Physical or Cognitive Activity Prevent Dementia.” Harvard Health Publishing, 16 Sept. 2021.
Daviet, Remi, et al. “Associations between Alcohol Consumption and Gray and White Matter Volumes in the UK Biobank.” Nature Communications, no. 1, Springer Science and Business Media LLC, Mar. 2022.
