- ارتباطی، ازدواج و خانواده, فردی
- پرشین تراپیست
- 8 دقیقه
احتمالا برای همه ما پیش آمده است که در موقعیتی قرار گرفته ایم که خشمگین و برافروخته شده ایم، دلمان میخواسته که مودبانه اعتراض کنیم و یا واکنشی درست به نشانه ناراحتی نشان دهیم؛ اما در نهایت اضطرابی ما را فراگرفته و از این کار خودداری کردیم و به گونه ای عمل کرده ایم که انگار چیزی نشده است. چرا احساساتمان را بروز ندادیم؟ ترس و نگرانی از چه چیزی ما را به چنین واکنشی کشانده است؟ چه اتفاقی در این لحظه می افتد؟ ذهن ما در آن چندثانیه چگونه عمل میکند و این واکنشها از کجا می آید؟
اصلا آیا کار درستی است؟ آیا بهتر نیست در مواقعی که احساس ناخوشایند و شدیدی بر ما غالب شده است، یاد بگیریم که آن را به درستی بروز دهیم؟
در ادامه به یکی از تحلیل ها و دلایل این پدیده اشاره میکنیم:
مثلث تعارض (Conflict Triangle) یک مفهوم در روانشناسی پویشی است که برای توضیح تعاملات و پویایی‌های درونی انسان به‌کار می‌رود. این مفهوم به‌ویژه در روش روان‌درمانی پویشی کوتاه‌مدت (ISTDP)، روشی که توسط یک روانشناس ایرانی الاصل ساکن کانادا به نام مرحوم دکتر حبیب دوانلو (Habib Davanloo) معرفی شده، به‌طور گسترده در تحلیل تعارضات روانی استفاده می‌شود.
احساساتی که ما به عنوان حس بنیادی در نظر می گیریم، به دلیل ضربه های روحی و روانی که در دوران کودکی به شخص وارد می شوند، با اضطراب هم سو می گردند. این اضطراب ها، سبب فعالسازی واکنش هایی در ذهن و رفتار می شوند که از آن ها با عنوان دفاع یاد می شود؛ مکانیسم های دفاعی، برخورد سازنده را با حقایق سنگین و درد آور زندگی غیرممکن می کنند. در صورت استفاده تکرار شونده و فاقد تناسب از این مکانیسم های دفاعی، مشکلات روانشناختی در انسان بروز پیدا می کند. تعارضی که به این شکل در رابطه های مختلف خود را نمایان می کند، به عنوان مثلث شخص، یعنی رابطه های مهم سابق، حال و رابطه ی درمانی شخص در نظر گرفته می شود (نیما قربانی، کتاب “از خط تا مثلث تعارض“)
مثلث تعارض یکی از ابزارهای مفهومی قدرتمند در روانشناسی پویشی است که به ما کمک میکند ریشه بسیاری از مشکلات هیجانی و رفتاری را بهتر درک کنیم. برای توضیح بیشتر، بیایید هر بخش از مثلث تعارض را دقیق‌تر بررسی کنیم:
- احساسات (Feelings). احساسات در این مدل به هیجانات اولیه و اساسی اشاره دارند که اغلب در پاسخ به یک موقعیت یا ارتباط خاص در فرد ایجاد می‌شوند.
ویژگی‌ها:
- این احساسات می‌توانند مثبت (مثل عشق، محبت) یا منفی (مثل خشم، غم) باشند.
- اغلب این احساسات در کودکی سرکوب شده‌اند، چرا که ممکن است در محیط خانواده یا اجتماع ناپذیرفته باشند.
- سرکوب این احساسات باعث ایجاد مشکلات در دسترسی به آنها و ابراز صحیح آنها می‌شود.
مثال: فردی ممکن است نسبت به والدینش خشم داشته باشد، اما چون در کودکی ابراز خشم “غیرمجاز” بوده، این احساس در او سرکوب شده است.
- اضطراب (Anxiety). اضطراب زمانی ظاهر می‌شود که احساسات سرکوب‌شده به سطح خودآگاه نزدیک می‌شوند. فرد نمی‌تواند احساس واقعی خود را تجربه کند، بنابراین این تعارض به شکل اضطراب بروز میکند.
ویژگی‌ها:
- اضطراب می‌تواند روان‌تنی باشد (مثل درد معده، تنگی نفس).
- ممکن است به‌صورت نگرانی یا استرس عمومی بروز کند.
- اضطراب نشان‌دهنده‌ی تعارض درونی بین احساسات و دفاع‌ها است.
مثال: شخصی که خشم سرکوب‌شده دارد، ممکن است هنگام مواجهه با والدینش احساس اضطراب کند، بدون اینکه بداند دلیل این اضطراب خشم سرکوب‌شده است.
- دفاع‌ها (Defenses). دفاع‌ها مکانیسم‌هایی هستند که فرد برای فرار از اضطراب و سرکوب احساسات از آنها استفاده میکند.
ویژگی‌ها:
- دفاع‌ها می‌توانند سازگارانه یا ناسازگارانه باشند.
- اگر دفاع‌ها ناسازگارانه باشند، ممکن است به شکل‌هایی مانند افسردگی، انکار یا اجتناب از روابط بروز کنند.
- هدف دفاع‌ها کاهش اضطراب است، اما در بلندمدت ممکن است مشکلات بیشتری ایجاد کنند.
روابط بین اجزا
- احساسات سرکوب‌شده باعث ایجاد اضطراب می‌شوند.
- اضطراب محرک دفاع‌ها می‌شود.
- دفاع‌ها از تجربه‌ی احساسات واقعی جلوگیری می‌کنند.
هدف مثلث تعارض در درمان
مثلث تعارض در روان‌درمانی پویشی ابزاری برای کمک به بیمار است تا چرخه ناسالم احساس، اضطراب و دفاع را بشکند. مراحل کلی درمان عبارتند از:
- شناسایی دفاع‌ها: درمانگر کمک میکند تا بیمار به رفتارهای دفاعی خود آگاه شود.
- کاهش اضطراب: از طریق تکنیک‌های آرام‌سازی، بیمار یاد می‌گیرد اضطراب خود را مدیریت کند.
- دسترسی به احساسات: درمانگر بیمار را تشویق میکند تا احساسات سرکوب‌شده خود را شناسایی و تجربه کند.
مثال کامل از یک چرخه تعارض
فردی که در یک رابطه عاشقانه است، احساس خشم به شریک زندگی خود را تجربه میکند. چون این خشم را غیرقابل‌قبول می‌داند:
- احساس: خشم به شریک زندگی
- اضطراب: احساس گناه و ترس از دست دادن رابطه
- دفاع: اجتناب از بحث یا سرکوب خشم از طریق رفتارهای محبت‌آمیز افراطی
در درمان، فرد یاد می‌گیرد که این خشم را به‌عنوان یک احساس طبیعی بپذیرد، اضطراب خود را کنترل کند و بدون استفاده از دفاع‌های ناسازگارانه با شریک خود صحبت کند.
اکنون میتوان برخی تجربیات واقعی که در زندگی خیلی از ما ممکن است رخ دهد را به عنوان مثال مرور کنیم:
- اختلاف در رابطه خانوادگی
موقعیت: یک فرد بالغ در خانه والدین خود زندگی میکند و به‌طور مداوم با مادرش به دلیل روش‌های تربیتی‌اش دچار تنش می‌شود.
- احساس: این فرد خشم و نارضایتی زیادی از مادرش به‌دلیل کنترل‌های زیاد و بی‌احترامی به حریم شخصی‌اش احساس میکند.
- اضطراب: فرد از این می‌ترسد که اگر خشم خود را ابراز کند، مادرش از او فاصله بگیرد و رابطه‌شان خراب شود.
- دفاع: به‌جای مواجهه با مادرش، فرد ممکن است سرکوب کند و از مواجهه مستقیم با او اجتناب کند. همچنین ممکن است خودش را مشغول به کارهای دیگر کند (مثل تماشای تلویزیون یا بازی‌های ویدیویی) تا از مواجهه با این احساسات پرتنش دوری کند.
این فرد می بایست یاد بگیرد که خشم خود را به‌طور مستقیم اما با کلمات مناسب بیان کند و از دفاع‌هایی مانند اجتناب از مواجهه یا انکار احساسات خود استفاده نکند.
2. اختلاف در محیط کاری
موقعیت: یک فرد در محل کار با همکارش درگیر می‌شود، زیرا همکارش همیشه از او خواسته‌های غیرمنصفانه‌ای دارد. این فرد به‌دلیل نگرانی از دست دادن شغل، تمایلی به ابراز نارضایتی از همکارش ندارد.
- احساس: او احساس خشم و ناامیدی از همکارش دارد.
- اضطراب: فرد نگران است که اگر اعتراض کند، ممکن است شغلش را از دست بدهد یا شرایط کاری‌اش بدتر شود.
- دفاع: به‌جای مقابله با همکارش، او ممکن است به‌طور غیرمستقیم به انتقاد از دیگران بپردازد یا نارضایتی خود را در جلسات دوستانه با دیگر همکاران بیان کند یا بر سر ارباب رحوع خالی کند، بدون اینکه مشکل اصلی را حل کند.
این فرد می بایست بیاموزد که احساسات خود را شفاف با همکارش بیان کند و از راه‌های سازنده مانند مذاکره یا درخواست حمایت از مدیر استفاده کند.
3. اضطراب اجتماعی
موقعیت: یک فرد در موقعیتهای اجتماعی دچار اضطراب می‌شود و نمی‌تواند در جمع‌های بزرگ راحت باشد.
- احساس: او احساس میکند که ممکن است دیگران او را قضاوت کنند یا او را نادیده بگیرند.
- اضطراب: اضطراب شدیدی از عدم پذیرش اجتماعی و خجالت دارد.
- دفاع: فرد ممکن است در موقعیتهای اجتماعی از گفت‌وگو اجتناب کند، یا به‌طور افراطی به دیگران می‌خندد یا شوخی میکند تا از مواجهه با احساسات واقعی خود و اضطرابش فرار کند.
این فرد می بایست با کمک درمانگر یاد بگیرد که اضطراب اجتماعی خود را مدیریت کند و به‌جای استفاده از مکانیسم‌های دفاعی، با دیگران به‌طور طبیعی ارتباط برقرار کند. همچنین، او می‌تواند بفهمد که ترس از قضاوت اغلب بی‌اساس است و خود را در مواجهه با آن احساسات راحت‌تر کند.
4. احساس گناه در روابط عاطفی
موقعیت: یک فرد در یک رابطه عاشقانه است و از بابت تصمیمات شریک زندگی‌اش احساس ناراحتی میکند، اما نمی‌خواهد رابطه را تمام کند.
- احساس: فرد احساس ناراحتی و گناه از اینکه نمی‌تواند به شریک زندگی خود درباره احساساتش بگوید، زیرا نمی‌خواهد او را ناراحت کند.
- اضطراب: فرد از اینکه اگر صحبت کند، ممکن است شریکش او را ترک کند، دچار اضطراب می‌شود.
- دفاع: فرد ممکن است به‌جای ابراز احساسات خود، بیشتر تلاش کند تا شریکش را راضی نگه دارد و با نادیده گرفتن نیازهای خود، در رابطه باقی بماند.
چنین فردی می‌آموزد که بدون ترس از عواقب، احساسات و نیازهای خود را به شریک زندگی‌اش بیان کند و رابطه‌ای با احترام متقابل و شفاف ایجاد کند.
5. خشم در روابط دوستی
موقعیت: یک فرد در یک رابطه دوستی احساس میکند که دوستش همیشه او را نادیده می‌گیرد و در موقعیتهای مهم از او حمایت نمی‌کند.
- احساس: فرد از این رفتارهای دوستش خشمگین و ناامید است.
- اضطراب: اما او نگران است که اگر این احساسات را بیان کند، دوستی‌شان پایان یابد.
- دفاع: به‌جای بیان خشم خود، او ممکن است در سکوت بماند یا شروع به بی‌اعتنایی به دوستش کند تا به‌نوعی “انتقام” بگیرد، بدون اینکه مشکلی را حل کند.
چنین فردی می‌آموزد که احساسات خود را به‌طور شفاف و با احترام بیان کند و از دفاع‌های ناسازگارانه مانند بی‌اعتنایی یا سکوت طولانی استفاده نکند.
برای آشنایی بیشتر با این مفهوم، میتوانید به این کتاب مراجعه کنید: کتاب «از خط تا مثلث تعارض»، دکتر نیما قربانی، انتشارات بینش نو.
در یادداشتهای بعدی تلاش خواهیم کرد تا چنین موقعیتهایی را با نظریات دیگر روانشناسی نیز تحلیل کنیم و مخصوصا در زمینه چگونگی مواجهه با هیجانات منفی و یا شناخت مکانیسم های دفاعی مان، یادداشتهای جذابی را منتشر کنیم. حتما صفحه مجله پرشین تراپیست را دنبال کنید!
اگر به هر دلیلی در یکی از موقعیتهای ناخوشایند فوق قراردارید و احساس میکنید که به خوبی نتوانسته اید واکنش متناسب و شفافی بدهید، میتوانید از درمانگران ما استفاده کنید و با رزرو وقت از مشاوران برجسته پرشین تراپیست، مشکل خود را با آنها در میان بگذارید.
#مثلث_تعارض ، #اضطراب ، #مکانیزهای_دفاعی ، #روان_پویشی
